Groeseind
De wijk Groeseind wordt uitgebreid belicht in het jaarboek Landschaps- architectuur en stedenbouw in Nederland uit 2018. Hierin beschrijven professionals uit die stedebouw- en landschapsarchitectuur dé 20 top-projecten in Nederland. Groeseind hoort daar bij.
De nog hagelnieuwe wijk Groeseind is namelijk een prachtig voorbeeld van een geslaagde herstructurering. De voorheen wat trieste arbeidersbuurt veranderde in een gevarieerde en gewilde woonwijk. Voor deze aflevering van UITWIJKEN kijken we naar het Sint Pieterspark, voorheen het Sint Pietersplein. Het groene hart van Groeseind. Wijkambassadeur van dienst: Willem Bongaarts, gepensioneerd ambtenaar van de afdeling Wijkzaken van de gemeente Tilburg én ex-raadslid voor de PvdA.
“Met mijn vrouw verhuisde ik in 1981 van Almelo (een vergelijkbare textielstad) naar Tilburg. Ik begon als opbouwwerker in Goirke-Hasselt. Na vier prachtjaren ben ik bij de Stichting Katholiek Woonwagenwerk terechtgekomen. Na een tienjarige uitstap naar Rotterdam (o.a. gemeentelijk coördinator woonwagenzaken) kwam ik in 2000 bij de gemeente Tilburg te werken als gebiedsmanager voor Tilburg West, met name de Kruidenbuurt. Tilburg heeft mijn hart definitief gestolen. Mét de eerste Tilburgse stadsdichter JACE van de Ven zeg ik: Ik ben dan misschien geen Tilburger van geboorte, maar wél uit enthousiasme!”
VARIËTEIT
Opvallend zijn de frisoranje kleuren die me tegemoet spetteren als ik, al fotograferend, door de wijk wandel. Daarnaast springt direct in het oog dat er voor veel variëteit is gezorgd. Het verschil in metselwerk en de verschillende gebruikte stenen maar ook de elke keer weer andere daken zijn een plezier voor het oog.
SUCCESVERHAAL
Wat de renovatie van Groeseind vooral tot een groot succes maakt is het feit dat de meeste oorspronkelijke bewoners er na de herontwikkeling opnieuw hun intrek konden nemen. Meestal gebeurt dat niet omdat de huur- of koopprijzen na zo’n operatie doorgaans fors omhoog gaan. Door slim passen en meten van het architectenbureau konden er 90 extra woningen worden gebouwd, van in totaal 380 vóór de renovatie naar 470 erna. Hierdoor hoefden de prijzen per woning niet buitensporig te stijgen en was het project toch rendabel voor TIWOS en WonenBreburg, de opdrachtgevers.
VOGELHOTEL
Het zogenaamde Vogelhotel in de boom midden in het Sint Pieterspark is een bijzonder kunstwerkje. Wijkambassadeur Willem Bongaarts ziet er een soort analogie in met onze multi-culturele samenleving want, lachend en in een soort van Almelo’s plat Tilburgs: “Dat akkerdeert natuurlijk voor ginne meter in diejen boom. Er gaat geen mus naast een ekster zitten, het staat gewoon leeg.” Het levert wel een leuk beeld op en laat ook de beste bedoelingen zien van de bedenkers van het Vogelhotel; de kinderen van basisschool De Cocon.
INSPIRATIE
Ook Willem had de beste bedoelingen toen hij bij de afdeling Wijkzaken kwam werken. Hij geloofde (en gelooft) heilig in de emancipatie van mensen die maatschappelijk wat zwakker staan. Hij is er zelf het levende bewijs van. Hoewel afkomstig uit een arbeidersmilieu (zijn vader was machinebankwerker; zijn moeder kwam niet verder dan de 4e klas van de lagere school) kon hij wél studeren en zijn talenten tot bloei laten komen. Toen hij in 2001 bij Wijkzaken werkte vonden de aanslagen op het World Trade Center en het Pentagon plaats. In 2004 in Nederland gevolgd door de moord op Theo van Gogh. Zijn toenmalige baas, wethouder Jan Hamming, zei tegen Willem: “Jij moet naar Amerika, ga eens kijken hoe ze daar reageren op de actuele bedreigingen en vooral hoe zij met hun rotjong omgaan.” En zo geschiedde.
In een klein buurthuisje in Atlanta toonde een Amerikaanse social worker Willem zijn aanpak. “Ze gaan gelijk naar de essentie. Een gesprek begint met: What is your dream? Een jonge alleenstaande moeder die aangaf dolgraag verpleegster te willen worden kon gelijk aan de slag. “Ze zorgen voor een opleiding, betalen die, zorgen voor een stageplek en als je het goed doet krijg je al snel een vergoeding tijdens de stage. Er is echter ook een ‘maar’, vertelt Willem. “Die alleenstaande moeder wordt wel gewaarschuwd: Nog één keer zwanger en het is einde verhaal!.
Door naar iemands droom te vragen boor je volgens Willem onmiddellijk aan wat iemand zelf kan en wil. Hierdoor maak je die persoon ook medeverantwoordelijk voor zijn of haar situatie. “In Nederland zijn we gewend te vragen: ‘Wat is het probleem?’ en dringen we de mensen vervolgens allerlei zaken op. Verplichte sollicitatietrainingen bijvoorbeeld. Vervolgens worden alleen de bureaus die het vergund wordt deze trainingen te leveren er beter van. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?”
ZWARTE SCHOLEN
Met de ervaring uit Atlanta gaat Willem in Tilburg ‘de wijken in’. Zo kwam hij in contact met Halima, een Somalische vluchteling. Ook zij was aangenaam verrast door de ‘droom-benadering’ van Willem. Halima’s droom was dat haar kinderen goed zouden presteren op school, maar de basisschool waar zij op zaten scoorde ver onder de maat bij de CITO-toets. Dat was al jaren het geval. Niemand maakte zich daar druk om. Willem riep het schoolbestuur ter verantwoording. Hier moest wat gebeuren. Het was pas nadat Willem de slechte cijfers van de school in de krant publiceerde dat er beweging kwam in de zaak. Uiteindelijk kwamen er extra middelen en kregen de onderwijzers meer ondersteuning.
“De school was niet met zijn tijd meegegaan,” concludeert Willem. “Hoewel inmiddels 99% van de leerlingen ‘zwart’ was bleef men volharden in de standaard ‘witte’ lesmethoden. Ook dat veranderde, en… het werkte. Halima zag dat haar kinderen en ook de meeste anderen de school nu afmaakten en doorstudeerden. Het is juist deze doorstroming die van groot belang is. Kinderen worden groter en gaan hun eigen weg, vaak ook naar andere (‘betere’) wijken, ‘voorstandswijken’ zoals oud-minister Pieter Winsemius ze noemde. Beleidsmakers hebben onvoldoende oog voor deze migratie. Een stad met de omvang van Tilburg heeft wijken met lage huren nodig om weer nieuwe mensen met lage inkomens te kunnen huisvesten. Voor beleidsmakers geldt nu dat ze alle wijken naar een algemeen stedelijk niveau willen tillen. Ze hebben daarbij onvoldoende oog voor de mensen zelf. Die zijn niet geholpen met het ‘opplussen’ van de wijk als zij daarna de huur niet meer op kunnen brengen. Met het verjagen van de bewoners los je de problemen niet op.”
GROEN IN GROESEIND
De buurt is ontzettend zuinig op het aanwezige groen. Toch sneuvelen er bomen. De boom links op de foto moest eerder dit jaar het loodje leggen door een bacterie. “Met de grootscheepse vernieuwing van de wijk zal misschien een wortel geraakt zijn waardoor de boom kwetsbaarder werd,” denkt Willem hardop. Toch ziet hij ook een relatie met de klimaatproblematiek: “Door de droogte van de laatste jaren trokken ook de prachtige rododendronstruiken het niet meer. Ze moesten helaas worden gerooid. In een bewonersbrief legde de gemeente uit dat er geen nieuwe struiken konden worden geplant. Die zouden het, vanwege de opnieuw verwachte droge zomer, niet gaan redden.”
ETEN UIT ALLE WINDSTREKEN
Als ik Willem vraag naar zijn favoriete hang-outs in de wijk kijkt hij bedenkelijk. “Er zijn eigenlijk geen leuke restaurantjes of andere uitgaansgelegenheden in Groeseind, het is een woonwijk. Als we op een terrasje iets willen drinken gaan we naar het Textielmuseum, maar dat ligt buiten de wijk. De friettent-dichtheid is wel behoorlijk hoog hier. Verder kun je lekker Indisch afhalen bij ‘de kleine Indo’, maar de Chinees zit al weer op de Besterd. We gaan wel vaak naar Wijkcentrum De Baselaer, daar wordt door een groepje enthousiastelingen maandelijks een heerlijk potje gekookt. Ze maken maaltijden waarbij ze gerechten uit alle windstreken eer aandoen. Lekker en gezellig.”
POLITIEK
Op zijn 64e verruilde Willem zijn baan als ambtenaar voor het raadslidschap van de PvdA. Als ambtenaar had hij met veel plezier onder drie PvdA-wethouders gediend: Jan Hamming, Hugo Backx en Marieke Moorman. Onder het motto De stad is van iedereen! hield Willem zich vooral bezig met Cultuur, Veiligheid en de Wijken. Raadslid zijn is volgens Willem een tour of duty. “Veel Tilburgers zouden dat minimaal een periode moeten doen. Een paar wat langer voor de broodnodige continuïteit. Het College van 2014-2018 schafte achterstandenbeleid vooral voor kinderen en jongeren af. Hij herinnert zich nog als de dag van gisteren de woorden van Marcelle Hendrickx (Onderwijs): “Wij doen niet aan de ontwikkeling van alleen kinderen in de impulswijken, wij zijn er voor alle kinderen”.
“Tsja, dan wordt het dunne soep,” zegt Willem teleurgesteld. Hij kijkt sowieso met gemengde gevoelens terug op zijn tijd als politicus. ”Het is een aparte ervaring. Enkele mensen uit de partij voeren de coalitieonderhandelingen met de partners, en als het coalitieakkoord er eenmaal is wordt er eigenlijk van je verwacht dat je gedurende je raadsperiode met de partij mee stemt. En daar voel je je dan niet altijd senang bij.” Enkele keren stemde Willem tegen het partijstandpunt in. “Dat wordt je bepaald niet in dank afgenomen.” Al met al is zijn conclusie dat je als ambtenaar meer voor elkaar kunt krijgen dan als raadslid.
PASSIE
Willem is ook wielergek, hij was van 2014 tot 2019 secretaris van de Tilburgse Wielerclub Pijnenburg (TWC). Thuis hangt een foto van Joyce van Belkom genaamd ‘Kermiskoers’, en een tekening van Luc Verschuuren, beter bekend als Kees Kruik die van 1983 tot 2003 een dagelijkse strip in het Brabants Dagblad had.
AAN DE WIJKWETHOUDER
De wijkwethouder van Willems wijk Groeseind is Esmah Lahlah. Zij is ook medeverantwoordelijk voor het armoedebeleid in Tilburg. Haar zou hij graag op het hart willen drukken zich niet te veel door de beleidsmakers aan te laten sturen. “Het is beter je te laten informeren door de mensen uit de praktijk, mensen die blijk geven van betrokkenheid en met de spreekwoordelijke poten in de klei staan.” Het zit Willem nog steeds dwars dat zijn werk voor de achterstandsscholen zo plots is stopgezet. De resultaten die zijn behaald werden niet eens geëvalueerd. Dat zou hij met de wijkwethouder wel willen oppakken. Hij kan zelf niet meer bij de data want hij is inmiddels ambtenaar af. “Misschien kan ik Esmah Lahlah er via deze weg voor interesseren om de feiten boven tafel te krijgen?”